I
I latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasında 13-cü hərf, 9 saitdən biri. Qalın, qapalı və dodaqlanmayan saitdir.
Azərbaycan dilində I hərfi ilə söz başlanmır.
Edmund I
Edmund I və ya Eadmund I (təq. 920, Uesseks krallığı[d] – 26 may 946) — 27 oktyabr 939-cu ildən ölümünə qədər İngiltərənin Kralı olub. O, Edvardın böyük oğlu və onun üçüncü həyat yoldaşı Edgifu, eləcə də Alfredin böyük nəvəsi idi. Eduard 924-cü ildə vəfat etdikdə, onun böyük oğlu, 939-cu ildə uşaqsız ölən Edmund Aethelstanın ögey qardaşı ona miras qalmışdır. Sonra Edmund padşah oldu. O, ilk həyat yoldaşı Elfgifudan iki övladı var idi Edvig və Edqar. Onun ikinci həyat yoldaşı Ethelfleed heç bir övladı olmamışdır.
Aethelstan Humberin cənubundakı İngiltərə kralı kimi uğur qazandı və 927-ci ildə Vikinqlərin idarə etdiyi Yorku fəth edərkən bütün İngiltərənin ilk kralı oldu, lakin onun ölümündən sonra Anlaf Qutfritson York kralı olaraq qəbul edildi və Vikinqlərin hakimiyyətini beşliyə genişləndirdi. Şimal-şərq Mercia rayonları. Edmund əvvəlcə bunun əksini qəbul etmək məcburiyyətində qaldı, bu, Alfredin hakimiyyətindən sonra Qərbi Sakson sülaləsi üçün ilk böyük uğursuzluq idi, lakin o, 941-ci ildə Anlafın ölümündən sonra öz mövqeyini bərpa edə bildi.
Ferdinand I
I Ferdinand (1015-1065) — Leon kralı.
I Ferdinand (1345-1383) — Portuqaliya kralı.
I Ferdinand (1379-1416) — Araqon kralı.
I Fernando (1403-1478) — Braqanza hersoqu.
I Ferdinand (1423-1494) — Neapol kralı.
I Ferdinand (1503-1564) — Müqəddəs Roma imperatoru.
I Ferdinand (1549-1609) — Toskana hersoqu.
I Ferdinand (1587-1626) — Mantua hersoqu.
I Ferdinand (1751-1802) — Parma hersoqu.
I Ferdinand (1751-1825) — Neapol və Siciliya kralı.
G.I.
G.I. ABŞ Silahlı Qüvvələrinin üzvləri və ya onların avadanlıqları üçün nəzərdə tutulmuş termindir. Sifət və ya isim kimi istifadə edilə bilər. Bu gün “Government Issue” (“Dövlət Əmlakı”) sözünün abreviaturası kimi, bəzən isə səhv olaraq “General Infantry” (“Ümumi Piyada”) sözünün abreviaturası kimi istifadə olunsa da, ilkin olaraq “galvanized iron” (“qalvanizli dəmir”, yəni qalvaniz örtüklü dəmir polad) sözündən gəlir.
“G.I.” hərflərindən ABŞ Ordusunun inventar və təchizat qeydlərində metal zibil qutuları kimi sinklənmiş poladdan hazırlanmış avadanlıqları göstərmək üçün istifadə edilmişdir.
Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Amerika əsgərləri alman artilleriyasının mərmilərini istehza ilə “G.I. cans” (G.I. qutuları) adlandırırdılar. Eyni müharibədə bu abbreviatura “Govenment Issue” kimi şərh edilməyə başlanmış və hərbçilər ilə orduya aid edilən hər şeyə G.I. deyilməyə başlanmışdır.
Gaşerbrum I
Gaşerbrum I (urdu گاشر برم -1; çin. 加舒尔布鲁木я峰), Hidden-Pik (ing. Hidden Peak — «Gizlin zirvə, K5») — Karakorumda dağ zirvəsi. Hündürlüyü dəniz səviyyəsindən 8080 metrdir. Səkkizminliklər içində on birinci hündür zirvədir.
Gaşerbrum I dağı Pakistanın Kəşmir bölgəsində, Gilgit-Baltistan ərazisinin Çinin Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu ilə olan sərhəddə yerləşir.
Dağ zirvəsi Karakorumun cənub-şərq hissəsindədir. Gaşerbrum Baltoro Muztaq silsiləsinə daxildir. Gaşerbrum I çox zirvəli Gaşerbrum dağ massivinə aiddir.
Hidden-Pikin hündürlüyü 8080 metr olub Qaşerbrum dağ masivində ən hündür, Karakorum dağlarında ikinci, dünyada isə on birincidir.
I-57
I-57 (ing. Interstate 57) — ABŞ-də ştatlarası, uzunluğu 386,12 mil (621.40 km) olan avtomagistral. İki ştatın ərazisindən keçir.
Interstate 57 avtomagistralının cənub sonu Missuri ştatının Mayner qraflığında, Interstate 55 və US-60 ilə kəsişmədə yerləşir. 35 km I-57 vasitəsilə Mississipi çayı keçir və İllinoys ştatının Keyro qraflığına daxil olur.
Interstate 57 İllinoys ştatında bu ştatın ərazisindən keçən bütün ştatlararası magistrallardan ən uzunudur. Şauni Milli Parkından keçir və Çikaqo şəhəri istiqamətində, şimal-şərqə uzanır. Böyük Şampeyn şəhərindən keçir. Çikaqoya I-294 şosesi ilə keçir. Magistralın şimal sonu Interstate 94 kəsişməsində yerləşir.
I.Leonidas
I Leonid (q.yun. Λεωνίδας; ən geci e.ə. 520, Sparta, Peloponnes – 11 avqust e.ə. 480) — eramızdan əvvəl 491-480-ci illərdə hökm sürən Agiadlar ailəsindən olan Sparta hökmdarı, sərkərdə. Yunan-İran müharibələrində Sparta ordusunun komandanı olmuş, Fermopil döyüşündə həlak olmuşdur.
Leonid II Anaxandrisin oğlu idi. O, 20-ci nəsildə Herakl nəslindən sayılırdı.
Leonid dörd oğuldan üçüncüsü idi, lakin I Kleomen və Dorienin ölümündən sonra kral hakimiyyətini öz üzərinə götürdü: “Leonid I Kleomenin kiçik qardaşı idi və Kleomenin kişi nəslini qoymadan öldükdən sonra taxta çıxdı”.
Hökmdarlığının on ili ərzində I Leonid əhəmiyyətli bir şey etmədi, ancaq Fermopil (İsti qapılar) döyüşü ilə adını əbədiləşdirdi. Fars qoşunlarının irəliləməsi zamanı 6 min əsgərlə (300 spartalının şəxsi mühafizəsi də daxil olmaqla) Thermopylae keçidini müdafiə etdi və döyüşdə öldü.
I. Senusret
I Senusret — Misirin 12. Sülalədən olan ikinci hökmdarıdır. E.ə. 1971 və e.ə. 1926 tarixləri arasında Misir hömdarlığı etmişdir. Firon I. Amenemhatın oğludur.
I Hetum
I Hetum — Konstantin Baberonun oğlu.
Əslən Qafqaz albanı olan Hetum Kilikiya çarı olmuş, taxta çıxarkən Monqollardan yardım almış, qardaşı Smbatı II Monqol qurultayına göndərmişdi. 1247-ci ildə çar rəsmən Güyük xanın vassalı olmuşdu. 1254-cü ildə çar özü Qaraqoruma səyahət etmiş və Möngke xanla görüşmüşdür. Kirakos Gəncəli onun haqqında "Kiçik Ermənistan çarı Hetumun Monqolustana və geriyə sərgüzəştləri" əsərində məlumat vermişdir. 1259-cu ildə təkidlə VI Bohemundu da Monqol vassalı etmişdi. 1266-cı ildə Məmlüklərin hücumuna uğradı və oğlu Levon əsir düşdü. Buna görə də oğlunun azadlığı qarşısında torpağı verən çar daha sonra hakimiyyəti oğluna verərək rahib həyatı yaşadı.
I Hişam
I Hişam və ya Hişam ibn Əbdürrəhman (ərəb. هشام بن عبد الرحمن الداخل) (d. 26 aprel 757 - ö. 17 aprel 796) — 2-ci Kordova əmiri.
Hişam ibn Əbdürrəhman 26 aprel 757-ci ildə Kordovada dünyaya gəldi. Atası Əndəlüs əmirliyinin qurucusu I Əbdürrəhman, anası isə onun ispan əsilli cariyəsi Haluldur. Atasının vəfatı xəbərini almasının ardından hakim olduğu Merida qalasından ayrılaraq Kordovaya gəldi və 7 oktyabr 788-ci ildə dövlət adamlarının, eləcə də əhalinin qarşısında taxta çıxdı. Ancaq Suriyalı ərəblərin dəstəklədiyi qardaşı Toledo hakimi Süleyman, yaşının çox olması səbəbilə taxtın öz haqqı olduğunu iddia edərək onun əmirliyini tanımadı. Çox keçmədən kiçik qardaşı Abdullah da Süleymana qatıldı. Əmir Hişam ilk öncə məsələni sülh yoluyla həll etmək istəsə də, qardaşları buna razı olmadı.
I Hörmüz
I Hürmüz — 272 - 273 illər arasında İrandaki Sasani dövlətinin şahı.
I Şapurun (241-272) oğluydu. Atasına bağlı olaraq Xorasan valilsi olmuşş və Romaya qarşı savaşlarda iştirak etmişdir.
Pəhləvi dilində yazılmış olan I Ərdəşirin (226-241) tarixindəki İran adsətlərinə görə, I Hürmüz bir Fars şahzadəsi olan Mithrakın oğludur. Ərdəşir, münəccimlərin Mithrakın qanından Fars İmperatorluğunu əski halına gətirəcək birinin gələceyini söyləmələri görə, Mithrakın ailəsini ortadan qaldırmıştı.
Sadəcə, bir kəndli tərəfindən gizlədilən bir qızı qalmışdır. I Şapur bunu görür və onunla evlənir. Buna görə Ərdəşir, I Hürmüzü qəbul edir. ət-Təbəridə də qismən qorunan bu əfsanəyə görə, I Şapurun böyük fəthləri I Hürmüzə keçmişdir. Əslində hökmdarlığı sadecə bir il və on gün sürmüşdü.
I Hürmüz
I Hürmüz — 272 - 273 illər arasında İrandaki Sasani dövlətinin şahı.
I Şapurun (241-272) oğluydu. Atasına bağlı olaraq Xorasan valilsi olmuşş və Romaya qarşı savaşlarda iştirak etmişdir.
Pəhləvi dilində yazılmış olan I Ərdəşirin (226-241) tarixindəki İran adsətlərinə görə, I Hürmüz bir Fars şahzadəsi olan Mithrakın oğludur. Ərdəşir, münəccimlərin Mithrakın qanından Fars İmperatorluğunu əski halına gətirəcək birinin gələceyini söyləmələri görə, Mithrakın ailəsini ortadan qaldırmıştı.
Sadəcə, bir kəndli tərəfindən gizlədilən bir qızı qalmışdır. I Şapur bunu görür və onunla evlənir. Buna görə Ərdəşir, I Hürmüzü qəbul edir. ət-Təbəridə də qismən qorunan bu əfsanəyə görə, I Şapurun böyük fəthləri I Hürmüzə keçmişdir. Əslində hökmdarlığı sadecə bir il və on gün sürmüşdü.
I Həsən
I Həsən – XII əsrin sonu – XIII əsrin əvvəllərində Xaçın knyazı.
Hakimiyyəti əsasən mərkəzi Zar kəndi olan Yuxarı Xaçın ərazisini əhatə etmişdi. Sarkis Zaxarinin qızı Dəfnə xatunla (erməni dilinə uyğunlaşdırılmış versiyası Dop) evli olmuşdur. I Həsənin tarixi mənbələrdə son xatırlanması 1204-cü ilə aiddir. I Həsənin ölümündən sonra bir müddət xanımı Dəfnə xatun dövləti idarə etmişdir. Bu dövrdən etibarən alban hökmdar sülaləsi Arranşahik sülaləsinin Yuxarı Xaçında hakimiyyətdə olan qolu onun adı ilə Dəfnə sülaləsi – Dop sülaləsi (erməni dilli mənbələrdə Dopyanlar) adlandırılmışdır.
I Həsənin qardaşı Hovannes Alban Həvari Kilsəsinin tanınmış din xadimlərindən biri olmuşdu.
Dop sülaləsi
Xaçın knyazlığı
Qarabağ
"Qarabağın görkəmli şəxsiyyətləri:I Həsən (XIII əsr)". "Virtual Qarabağ" İKT Mərkəzinin rəsmi portalı (az.). virtualkarabakh.az.
I Jerom
I Jerom (15 noyabr 1784[…], Ayaçço – 24 iyun 1860[…]) — Vestfaliyanın tək kralı, Napoleon Bonapartın qardaşı.
Ayaççoda, Bonapartlar ailəsinin 8-ci övladı olaraq dünyaya gəlmişdi. 1803-cü ildə Elizabet Pattersonla evlənmişdi. Həyat yoldaşı hamilə olan vaxt boşandılar. Jerom 1807-ci ildə qardaşı tərəfindən Vestfaliya kralı elan olundu və paytaxt Kasselə köçdü.
Vürtemberq kralı I Frederikin qızı Katarina ilə evlənən Jerom çox bədxərc olduğu üçün Napoleon tərəfindən maddi dəstək almadı. 1812-ci ildə Rusiyaya hücumda Napoleona kömək etmək istədisə də Napoleon ona imkan vermədi. 1813-cü ildə Prussiya və Rusiya ordusuna qarşı mübarizədə məğlub oldu və Vestfaliya krallığı ləğv edildi.
Napoleonun hakimiyyətə geri qayıtmasından sonra orduya qoşuldu və səriştəsizlik ucbatından ingilislərə məğlub oldu. Daha sonra ABŞa köçən Jerom III Napoleon dövründə Əlillər Evinin sədri təyin edildi.
I Juan
I Juan (port. João) və ya Avizli Juan (port. João de Avis) (d. 11 aprel 1357 – ö. 14 avqust 1433) — Aviz sülaləsinə mənsub ilk Portuqaliya kralı.
Ana Echevarría Arsuaga: Catalina de Lancaster, edit. Nerea, 2002. ISBN 84-89569-79-7
Williamson, D. 1988. Debrett's Kings and Queens of Europe
Metcalf, Alida C. (2005). Go-betweens and the Colonization of Brazil: 1500–1600.
I Kalman
I Kalman — Çar, II İvan Asenin oğlu.
7 yaşında taxta çıxmışdı. Onun dövründə monqolların hücumundan illik vergi ilə ölkə qorunmuşdu. 1246-cı ildə 12 yaşında xəstələnərək vəfat etmişdir.
I Kanişka
I Kanişka — 78-144-ci illərdə Kuşan imperiyasının xaqanı.
Kuşan dövləti, ən parlaq zamanını Kanişka dönəmində (78-144) yaşadı. Pişəvər şəhərinin səs-sorağı hər yana yayıldı.
Maurilərin ardınca Kuşanlar sülaləsi (b.e-nın I-III əsrləri) qədim Hindistanın tərəqqisini yüksəklərə qaldırdı. Xüsusilə, Kanişkinin hakimiyyəti dövrü (b.e. 78-144) buraya aid edilir. B.e-nın I-III əsrlərində handhar incəsənət məktəbi mühüm yer tutdu. Bu məktəbdə Şimali Hindistan, Orta Asiya, Yunan-Roma məktəbinin ənənələri üstünlük təşkil edirdi. Bu məktəbin özüməxsusluğu Buddanın ideallaşdırılmış gözəl insan obrazında antropomorf təsvirdə verilməsi ilə izah edilir.
I Karl
I Karl (Avstriya imperatoru) — Avstriya-Macarıstan İmperiyasının son imperatoru.
I Karl (İngiltərə kralı) — İngiltərə, Şotlandiya və İrlandiya kralı.
I Keykavus
I Keykavus – Şirvanşahlar dövlətinin otuzuncu hökmdarı, Şirvanşah III Axsitanın oğlu.
III Axsitanın ölümündən sonra Şirvanda, onun oğlu Keykavus ibn III Axsitan hökmranlıq etmişdir. Akademik Dorn özünün yol qeydlərində Pir Hüseyin xanəgahındakı h.693 (1293/4)-cü ilə aid kitabədəki aşağıdakı adların çəkildiyini xatırlayır: Məlik Keykavus ibn Güştəsb ibn Axsitan, rəcəb 693 (iyun, 1294)-cü il. Dorn kitabənin məzmununu vermir və "məlikin adının oxunmasında xeyli tərəddüd edir".
Minarənin şərq tərəfindəki bu ikisətirlik kitabəni oxuyan Ə.Ə.Səidzadə yazır: "Nəticə olaraq xanəgahdakı Pirhüseyn Şirvaninin (Şirvanın) adı çəkilən bir kitabəyə diqqət yetirək. Bu, minarənin şərq tərəfindəki ikisətirlik kitabədir. 1. "Be-name-Allah dər əhdi şahi-adil Keykavus, qədri-zeydə adilə, in imarəti-minarəra dər xaneqahi şeyxi pir Şirvanan Pirhüseyn, qüds ül-Allahi rühə". "Allahın adı ilə. Adil şah Keykavus (Allah onun ədalətini daha da artırsın) zamanında pir Şirvanının şeyxi Pirhüseyn xanəgahında (Allah onun ruhunu müqəddəsləşdirsin) bu minarənin tikilməsini..." "İkinci sətir bir neçə söz istisna olmaqla tam oxunmamışdır".
I Keyqubad
I Keyqubad və ya Ədalətli Keyqubad– Şirvanşahlar dövlətinin otuz birinci hökmdarı, Şirvanşah II Fərruxzadın oğlu.
XIV əsrin əvvəllərində Olcaytunun oğlu Məhəmməd Əbu Səidin (1316-1335-ci illər) zamanında Elxanilər dövlətinin tənəzzülü ilə bağlı Şirvanşahların hakimiyyəti güclənir. Şirvanın şəhərlərində təsərrüfat həyatının dirçəlməsi, ticarətin inkişafı müşahidə edilir. Lakin elxan Əbu Səidlə Qızıl Orda xanı Özbək, sonra isə Əbu Səidin varisi Arpa xanla (1335-1336-cı illər) Özbək arasındakı hərbi əməliyyatlar nəticəsində Şirvan ərazisi yenidən viran və talan edildi.
Arpa xan 1336-cı ildə öldükdən və Elxanilər dövləti, faktik olaraq bir sıra xırda feodal mülklərinə parçalandıqdan sonra monqol əmirləri və köçəri tayfaların başçıları hakimiyyəti öz əllərinə alaraq elxani şahzadələrini həbs edir, hakimiyyətdən salır və feodal ara müharibələri aparırdılar. Belə ki, az vaxt ərzində Elxanilər taxtında Cənubi Azərbaycanda hakimiyyətlərini möhkəmləndirən, öz aralarında rəqabət aparan Çobani və Cəlairi əmirlərinin iş başına gətirdikləri Musa, Məhəmməd, Toğa Teymur, Cahan Teymur, Satibəy xatun, Süleyman və sonuncu elxan Ənuşirəvan kimi qısamüddətli hökmdarlar bir-birini əvəz etmişdi.
Elxanilər monqol dövlətinin dağılmağa başladığı bu dövrdə Azərbaycanın şimal vilayətləri, o cümlədən Şirvanın şəhərləri bir müddət yadelli işğalçıların əsarətindən azad olaraq dirçəlməyə başlayır, siyasi qüvvə əldə edirlər. XIV əsr ərzində və bütövlükdə XV əsrdə Şirvanşahlar dövləti Elxanilərin hakimiyyətini formal şəkildə qəbul etsələr də, əslində, müstəqil idi. Bunu numizmatik məlumatlar da təsdiq edir. Bu vaxt Şirvanda Şirvanşahlar Keyqubad və sonralar onun oğlu Kavus hökmranlıq etmişlər.
I Keyxosrov
I Keyxosrov - II Kvarkvarenin oğlu. Onun hakimiyyəti qısa çəkmiş, Osmanlıları dəfələrlə məğlub etmişdi. 1500-cü ildə vəfat edəndən sonra yerinə qardaşı Mzetçabuki keçdi.
I Kildebert
I Kildebert (fr. Childebert I er; təq. 497, Reyms – 23 dekabr 558 və ya 13 dekabr 558, Paris) — Fransa kralı.Kral I Klovisin oğludur.
I Kimon
I Kimon və ya Kimon Koalem (q.yun. Κίμων Κοάλεμος; e. ə. VI əsr, Afina – güm. e. ə. VI əsr, Afina) — Filaidlər ailəsindən olan Afina aristokratı, üç qat Olimpiya mükafatçısı, Pisistratidlərin əmri ilə öldürülmüşdür. Kiçik Miltiadın atası.
Kimon Attikanın ən qədim, varlı və güclü ailələrindən olan aristokratik Filaidlər ailəsindən idi. Filaidlərin əcdadı Zevsin oğlu Eak və oğlu Filey tərəfindən Troya müharibəsi iştirakçısı Ayaks Telamonid sayılırdı.
I Klement
I Klement — 4-cü Roma papası olaraq bilinir. Bəzi mənbələrə görə 88-97-cu illər aralığında Roma Papası olaraq fəaliyyət göstərmişdir. İmperator Trayanın dövründə edam edilmiş və şəhidlik zirvəsinə ucalmışdır.
Papa Müqəddəss I Klement haqqında kifayət qədər məlumat tapılmamışdır. Papalığdan əvvəlki həyatına dair məlumatlar çox azdır. Papa Pyotr dövründə, Roma Yepiskopluğunu idarə etdiyinə dair sənədlər var. Bu yepiskopluq dövründə, ona müqəddəs ünvanını uyğun görmüşdülər. Yepiskopluğ dövründə, xristianlığı uyğun bir dillə insanlara izah etmiş və insanlara xristianlığı sevdirmişdi. Bu səbəbdən xalq arasında tolerantlıq, sevgi və hörmət qazanmışdı.
Papa Pyotr, şəhid edilincə onun yerinə gələn 2 papa (Linus, Anakletus) vəzifəyə təyin olunmuşdu.